Πέρα από τις Λέξεις: Το Πλαίσιο στην Ιαπωνική Γλώσσα

Κείμενο του podcast

Μπεν: Καλώς ήρθατε ξανά στο «Η Ιστορία των Γλωσσών». Είμαι ο Μπεν. Και σήμερα, ταξιδεύουμε στην Ανατολική Ασία για να εξερευνήσουμε μια γλώσσα που συναρπάζει και, ας είμαστε ειλικρινείς, τρομάζει πολλούς από εμάς: την ιαπωνική. Η συνήθης συμπαρουσιάστριά μου, η Κλάρα, λείπει, οπότε είμαι ενθουσιασμένος που με συντροφεύει μια νέα ειδικός. Καλώς ήρθες στην εκπομπή, Σάρα.

Σάρα: Γεια σου, Μπεν, χαίρομαι πολύ που βρίσκομαι εδώ. Και έχεις δίκιο, η λέξη «τρομακτική» είναι αυτή που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι όταν βλέπουν για πρώτη φορά μια ιαπωνική πρόταση. Μοιάζει με έναν όμορφο αλλά αδιαπέραστο τοίχο από χαρακτήρες.

Μπεν: Ακριβώς! Φαίνεται σαν να πρέπει να μάθεις τρεις διαφορετικές γλώσσες μόνο και μόνο για να διαβάσεις μία πρόταση. Έχεις αυτούς τους περίπλοκους, εικονόμορφους χαρακτήρες, μετά κάποιους καμπυλωτούς και μετά κάποιους έντονους, γωνιώδεις. Από πού να αρχίσουμε να το ξεδιαλύνουμε αυτό;

Σάρα: Αυτό είναι το ιδανικό σημείο για να ξεκινήσουμε. Δεν είναι τρεις γλώσσες, αλλά τρεις γραφές που λειτουργούν μαζί αρμονικά, σαν μια εργαλειοθήκη. Πρώτον, έχεις τα Kanji, τους περίπλοκους χαρακτήρες που δανείστηκαν από τα κινεζικά. Αντιπροσωπεύουν ολόκληρες ιδέες, όπως το 山 για το «βουνό». Είναι τα ουσιαστικά και οι ρίζες των ρημάτων—το βασικό νόημα.

Μπεν: Εντάξει, τα δομικά στοιχεία. Τι γίνεται με τις άλλες δύο;

Σάρα: Είναι η κόλλα. Η καμπυλωτή γραφή είναι τα Hiragana. Είναι φωνητική, που σημαίνει ότι κάθε χαρακτήρας είναι μια συλλαβή, όπως 'ka', 'shi', 'to'. Διαχειρίζεται όλη τη γραμματική δουλειά—καταλήξεις ρημάτων, μόρια, πράγματα που δεν έχουν kanji. Έπειτα έχεις τα Katakana, την γωνιώδη γραφή. Είναι επίσης φωνητική, αλλά η κύρια δουλειά της είναι για τις ξένες δάνειες λέξεις. Έτσι, το όνομά σου, «Μπεν», ή η λέξη «καφές», θα γράφονταν με Katakana.

Μπεν: Ουάου, οπότε μια μεμονωμένη πρόταση μπορεί να συνδυάζει και τις τρεις για να κάνουν διαφορετικές δουλειές. Αυτό είναι στην πραγματικότητα πολύ αποτελεσματικό αν το σκεφτείς.

Σάρα: Ακριβώς. Στην πρόταση «Πίνω καφέ», οι λέξεις «εγώ» και «πίνω» μπορεί να είναι Kanji, τα γραμματικά κομμάτια θα ήταν σε Hiragana και η λέξη «καφές» θα ήταν σε Katakana. Φαίνεται τρομακτικό, αλλά είναι ένα πανέξυπνο οπτικό σύστημα.

Μπεν: Οπότε, αφού ανέβεις αυτό το βουνό που είναι το σύστημα γραφής, η γραμματική γίνεται ευκολότερη; Έχω ακούσει ότι είναι εντελώς ανάποδη σε σύγκριση με τα αγγλικά.

Σάρα: Το «ανάποδη» είναι καλή λέξη για την αίσθηση που σου δίνει στην αρχή! Τα αγγλικά είναι Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο: «I eat an apple». Τα ιαπωνικά το αναστρέφουν σε Υποκείμενο-Αντικείμενο-Ρήμα: 「私はりんごを食べます」 (Watashi wa ringo o tabemasu), που κυριολεκτικά μεταφράζεται «Εγώ μήλο τρώω». Το ρήμα έρχεται πάντα στο τέλος.

Μπεν: Πώς ξέρεις λοιπόν ποιο είναι το υποκείμενο και ποιο το αντικείμενο αν η σειρά είναι τόσο ευέλικτη;

Σάρα: Αυτή είναι η μαγεία των μορίων. Είναι μικροσκοπικές λεξούλες που έρχονται μετά από ένα ουσιαστικό για να σου πουν τον ρόλο του στην πρόταση. Έτσι, το wa σηματοδοτεί το θέμα και το o σηματοδοτεί το αντικείμενο. Είναι σαν κάθε λέξη να έχει μια μικρή ετικέτα πάνω της που εξηγεί ποια είναι η δουλειά της. Η σειρά των λέξεων μπορεί να αλλάξει, αλλά οι ετικέτες διατηρούν το νόημα σαφές.

Μπεν: Αυτό είναι συναρπαστικό. Είναι μια εντελώς διαφορετική λογική. Πέρα από τα τεχνικά, τα ιαπωνικά έχουν αυτή τη φήμη ότι είναι απίστευτα ευγενική γλώσσα. Πώς είναι αυτό ενσωματωμένο στην ίδια τη γλώσσα;

Σάρα: Μιλάς για το Keigo, ή αλλιώς τον τιμητικό λόγο. Είναι ίσως το πιο πολιτισμικά ουσιώδες κομμάτι της γλώσσας. Είναι ένα πολύπλοκο σύστημα λεξιλογίου και ρηματικών τύπων που αλλάζει ανάλογα με το σε ποιον μιλάς. Το να μιλάς στο αφεντικό σου είναι θεμελιωδώς διαφορετικό από το να μιλάς σε έναν φίλο σου ή σε έναν πελάτη.

Μπεν: Άρα είναι κάτι παραπάνω από το να λες απλά «κύριε» ή «κυρία»;

Σάρα: Ω, πολύ περισσότερο. Υπάρχουν τύποι για να εξυψώσεις το άτομο στο οποίο μιλάς και άλλοι τύποι για να ταπεινώσεις τον εαυτό σου. Για παράδειγμα, δεν θα χρησιμοποιούσες το ίδιο ρήμα για το «τρώω» όταν μιλάς για το αφεντικό σου που τρώει σε σχέση με εσένα που τρως. Είναι ένα σύστημα χτισμένο στο να δείχνεις σεβασμό στην κοινωνική ιεραρχία και να διατηρείς την αρμονία.

Μπεν: Αυτό ακούγεται σαν ναρκοπέδιο για τους μαθητές! Ας ξεκαθαρίσουμε ένα ακόμα σημείο σύγχυσης. Πολλοί Δυτικοί ομαδοποιούν τα κινεζικά και τα ιαπωνικά μαζί. Πόσο συγγενικές είναι στην πραγματικότητα;

Σάρα: Αυτή είναι μια τεράστια παρανόηση. Ανήκουν σε εντελώς διαφορετικές γλωσσικές οικογένειες. Ναι, τα ιαπωνικά δανείστηκαν το σύστημα γραφής τους, τα Kanji, από την Κίνα, αλλά εκεί τελειώνει η ομοιότητα. Είναι όπως τα αγγλικά χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο αλλά δεν είναι λατινογενής γλώσσα όπως τα γαλλικά ή τα ισπανικά. Τα κινεζικά είναι μια τονική γλώσσα, όπου ο τόνος της φωνής σου αλλάζει εντελώς το νόημα μιας λέξης. Τα ιαπωνικά δεν είναι τονικά· έχουν έναν πιο διακριτικό τονισμό (pitch-accent), που κάνει την προφορά εκπληκτικά απλή για τους μαθητές.

Μπεν: Άρα, ο ήχος είναι στην πραγματικότητα ένα από τα ευκολότερα μέρη;

Σάρα: Απολύτως. Έχει πέντε καθαρούς ήχους φωνηέντων, ακριβώς όπως τα ισπανικά —'a, i, u, e, o'— πολύ σταθερούς. Είναι ένα πραγματικό δώρο για τους μαθητές.

Μπεν: Έχουμε δει πώς ο ιαπωνικός πολιτισμός έχει εξαπλωθεί παγκοσμίως μέσω των anime και των manga. Πώς έχει επηρεάσει αυτό τη γλώσσα;

Σάρα: Πάρα πολύ. Λέξεις όπως kawaii (χαριτωμένο) ή sugoi (καταπληκτικό) είναι γνωστές παγκοσμίως. Αλλά είναι επίσης ένας δρόμος διπλής κατεύθυνσης. Τα ιαπωνικά είναι εξαιρετικά στο να δανείζονται και να προσαρμόζουν αγγλικές λέξεις, δημιουργώντας κάτι νέο. Το αποκαλούν wasei-eigo, ή «ιαπωνικής κατασκευής αγγλικά». Ένα εξαιρετικό παράδειγμα είναι το salaryman για έναν υπάλληλο γραφείου, ή η λέξη mansion, που στην Ιαπωνία δεν σημαίνει μια τεράστια έπαυλη, αλλά ένα σύγχρονο διαμέρισμα ή ρετιρέ.

Μπεν: Απίστευτο! Οπότε αν ψάχνεις για ένα mansion στο Τόκιο, απλώς ψάχνεις για ένα διαμέρισμα. Ποια είναι μερικά άλλα μοναδικά, εκφραστικά χαρακτηριστικά της γλώσσας;

Σάρα: Το αγαπημένο μου πρέπει να είναι ο πλούτος της σε ονοματοποιίες. Υπάρχουν λέξεις για ήχους, αλλά και για καταστάσεις. Το Zaa-zaa είναι ο ήχος της δυνατής βροχής. Αλλά το waku-waku είναι το αίσθημα της ενθουσιώδους προσμονής, και το kira-kira περιγράφει κάτι που αστράφτει ή γυαλίζει. Προσθέτει αυτή την απίστευτη υφή και ζωντάνια που συχνά είναι δύσκολο να μεταφραστεί.

Μπεν: Για να συνοψίσουμε λοιπόν, έχουμε μια γλώσσα με ένα πολυεπίπεδο σύστημα γραφής, μια γραμματική με το ρήμα στο τέλος, ένα βαθύ σύστημα σεβασμού ενσωματωμένο, και αυτό το απίστευτα εκφραστικό λεξιλόγιο. Ποιο είναι το ένα πράγμα που πρέπει να καταλάβει ένας μαθητής για να την κατανοήσει πραγματικά;

Σάρα: Είναι ότι τα ιαπωνικά είναι μια γλώσσα υψηλού πλαισίου. Αυτό που δεν λέγεται είναι συχνά πιο σημαντικό από αυτό που λέγεται. Υπάρχει μια διάσημη έννοια που ονομάζεται 「空気を読む」 (kūki o yomu), που κυριολεκτικά σημαίνει «να διαβάζεις τον αέρα». Αφορά την κατανόηση της κατάστασης, των κοινωνικών σημάτων, του ανείπωτου νοήματος. Το να μαθαίνεις ιαπωνικά δεν είναι απλώς η απομνημόνευση λέξεων· είναι το να μαθαίνεις να αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο από μια πιο λεπτή, έμμεση και αρμονική προοπτική.

Μπεν: Σάρα, αυτή ήταν μια απίστευτη εις βάθος ανάλυση. Μετέτρεψες κάτι που φαινόταν τρομακτικό σε κάτι λογικό και όμορφο. Σε ευχαριστώ πάρα πολύ που ήσουν μαζί μας.

Σάρα: Ήταν χαρά μου, Μπεν. Γεια σας σε όλους!

Μπεν: Γεια σου.